Co to jest POTS?
POTS (Postural Orthostatic Tachycardia Syndrome), po polsku zespół tachykardii posturalnej ortostatycznej, to zaburzenie regulacji krążenia wynikające z nieprawidłowej odpowiedzi autonomicznego układu nerwowego na pionizację. Po przejściu z pozycji leżącej lub siedzącej do stojącej dochodzi do nadmiernego przyspieszenia akcji serca (tachykardii) przy braku istotnego spadku ciśnienia tętniczego. Standardowe kryteria obejmują wzrost częstości serca ≥30/min (lub osiągnięcie >120/min) w ciągu 10 minut od wstania u dorosłych; u młodzieży ≥40/min.
POTS nie jest rzadkością, ale bywa niedostatecznie rozpoznawany. Najczęściej dotyczy kobiet w wieku 15–50 lat. Schorzenie nie jest śmiertelne, jednak może znacząco obniżać jakość życia, utrudniając naukę, pracę i aktywność społeczną.
Objawy POTS — jak się manifestuje?
Dolegliwości nasilają się po wstaniu, dłuższym staniu, gorących prysznicach, obfitych posiłkach lub odwodnieniu. Często ustępują po położeniu się lub po zastosowaniu manewrów poprawiających powrót żylny.
Najczęstsze objawy
- Kołatanie serca (arytmia serca) po pionizacji.
- Osłabienie i zawroty głowy, mroczki, „falowanie” obrazu.
- „Mgła mózgowa”, trudność w koncentracji, zmęczenie.
- Nietolerancja wysiłku, duszność, dyskomfort w klatce piersiowej.
- Chłodne kończyny, nadmierna potliwość, uczucie niepokoju.
- Nudności, wzdęcia (często po dużych posiłkach).
- Bóle głowy (w tym migrenowe), zaburzenia snu.
Przykłady z życia pacjentów
Skąd się bierze POTS? Mechanizmy i przyczyny
POTS ma różne fenotypy i mechanizmy, które mogą współistnieć:
- Hipowolemia — zmniejszona objętość krwi krążącej.
- Nadmierna aktywacja współczulna — kompensacyjny wzrost katecholamin.
- Neuropatia małych włókien — upośledzone obkurczanie naczyń w kończynach dolnych.
- Autoimmunizacja — skojarzenia z chorobami immunologicznymi; początek po infekcjach (w tym COVID-19).
- Zaburzenia barorefleksu i hipersensytywność receptorów.
Wyzwalacze: infekcje wirusowe, długie unieruchomienie, silny stres, zabiegi chirurgiczne, a także współistnienie EDS (hipermobilność), migreny, ME/CFS.
Jak rozpoznać POTS? Diagnostyka
Rozpoznanie opiera się na objawach po pionizacji i wzroście tętna przy braku istotnej hipotonii. Równolegle trzeba wykluczyć inne przyczyny tachykardii.
1) Pomiary ortostatyczne
- Leż 5–10 minut → zmierz HR i BP.
- Stań (oparcie o ścianę) → mierz co 1–2 minuty przez 10 minut.
- Kryterium: wzrost HR ≥30/min (młodzież ≥40/min) bez spadku SBP ≥20 mmHg.
2) Test pochyleniowy (tilt-table)
Badanie w pracowni autonomicznej/kardiologicznej: po fazie leżenia pacjent jest pochylany (60–70°), z ciągłym pomiarem HR i BP. W POTS obserwuje się wyraźną tachykardię bez spadku ciśnienia charakterystycznego dla hipotonii ortostatycznej.
3) Badania uzupełniające
- EKG, Holter — wykluczenie arytmii strukturalnych.
- Morfologia, elektrolity, TSH, ferrytyna, B12 — wyklucz anemię i zaburzenia hormonalne.
- Testy autonomiczne (np. QSART), ocena objętości krwi — w wybranych przypadkach.
- Ocena chorób współistniejących: EDS, migrena, ME/CFS, autoimmunologiczne.
Leczenie POTS — plan działania
Terapia jest indywidualna. Zaczyna się od interwencji niefarmakologicznych; leki rozważa się, gdy objawy utrzymują się mimo zaleceń.
A. Postępowanie niefarmakologiczne
- Nawodnienie: 2,5–3,0 l/d (jeśli brak przeciwwskazań); szklanka wody po przebudzeniu i przed wysiłkiem.
- Sól: 8–10 g NaCl/d (po konsultacji; uwaga na nadciśnienie/nerki).
- Kompresja: pończochy/bielizna 20–30 mmHg obejmujące uda i brzuch.
- Trening: start w pozycjach „low load” (rower poziomy, pływanie, wioślarz) 3–4×/tydz., powolna progresja.
- Higiena pionizacji: powolne wstawanie, zaciskanie mięśni łydek/pośladków, krzyżowanie nóg podczas stania.
- Styl życia: mniejsze, częstsze posiłki; unikać gorących kąpieli, sauny, alkoholu; dbać o sen i redukcję stresu.
B. Leki (tylko po zleceniu lekarza)
- Beta-bloker (małe dawki) — redukcja tachykardii.
- Midodryna — obkurcza naczynia, ogranicza zaleganie krwi w kończynach.
- Fludrokortyzon — zwiększa objętość krwi (monitoruj BP i K⁺).
- Iwabradyna — zwalnia HR bez wpływu na BP.
- Pirydostygmina, droksydopa — w wybranych fenotypach.
Dobór leku zależy od profilu objawów, ciśnienia tętniczego i chorób współistniejących. Niezbędne są regularne kontrole skuteczności i bezpieczeństwa.
C. Edukacja i wsparcie
- Zrozumienie mechanizmów zmniejsza lęk i ułatwia radzenie sobie.
- Plan dnia z przerwami; praca w pozycji siedzącej; modyfikacje stanowiska.
- Szkoła/praca: możliwość siedzenia, dostęp do wody, unikanie długich kolejek/spotkań na stojąco.
- Wsparcie psychologiczne przy przewlekłym zmęczeniu i ograniczeniach.
Rokowanie
U części pacjentów (zwłaszcza po infekcji) objawy łagodnieją w ciągu miesięcy–lat. U innych POTS ma przebieg przewlekły, lecz przy konsekwentnym postępowaniu większość odzyskuje istotną sprawność.
Najczęstsze błędy i pułapki
- Bagatelizowanie objawów jako „nerwicowych”.
- Gwałtowne wstawanie, długie stanie, gorące prysznice.
- Brak regularnego ruchu i treningu tolerancji pionizacji.
- Niedostateczna podaż płynów/sodu (gdy brak przeciwwskazań).
Mini-plan na pierwsze 4 tygodnie
- Tydzień 1: dziennik objawów; ≥2,5 l wody; pończochy kompresyjne.
- Tydzień 2: 3 sesje treningowe po 10–15 min w pozycji niskiej obciążającej.
- Tydzień 3: manewry mięśniowe podczas stania; modyfikacja stanowiska pracy.
- Tydzień 4: konsultacja z lekarzem z notatnikiem pomiarów; rozważenie farmakoterapii.
