Nagłe zatrzymanie krążenia (NZK) — rozpoznanie, działanie, profilaktyka

Nagłe zatrzymanie krążenia to gwałtowne ustanie skutecznej pracy serca, które w ciągu sekund prowadzi do utraty przytomności, braku prawidłowego oddechu i szybkiego niedotlenienia mózgu. Każda minuta zwłoki obniża szanse przeżycia o około 7–10%. Dobra wiadomość? Natychmiastowa reakcja świadków — wezwanie pomocy, uciski klatki piersiowej i użycie AED — może uratować życie, zanim dotrze zespół ratownictwa medycznego.

Czym jest nagłe zatrzymanie krążenia i czym różni się od zawału?

NZK to stan, w którym serce przestaje pompować krew, najczęściej na skutek groźnych zaburzeń rytmu (np. migotanie komór lub częstoskurcz komorowy bez tętna), rzadziej z powodu asystolii. Zawał serca to martwica mięśnia spowodowana zamknięciem tętnicy wieńcowej; może być przyczyną NZK, ale nie każde NZK to zawał. Różnica jest istotna, bo w NZK liczą się sekundy i natychmiastowa resuscytacja, a w zawale — szybkie przywrócenie przepływu w tętnicy (leczenie w szpitalu). Zdarza się jednak, że zawał wywołuje arytmię i NZK — dlatego niezależnie od przyczyny, priorytetem jest działanie na miejscu zdarzenia.

Jak rozpoznać NZK u dorosłego?

• Utrata przytomności: brak reakcji na wołanie i delikatne potrząśnięcie.
• Brak prawidłowego oddechu: oddech nieobecny lub agonalny (głośne, nieregularne „westchnienia”).
• Zasinienie, wiotkość, brak normalnych oznak życia (brak ruchów, brak reakcji).

Ważne Nie trać czasu na poszukiwanie tętna, jeśli nie masz w tym doświadczenia. Nieprawidłowy lub brak oddechu u nieprzytomnego to sygnał do natychmiastowego rozpoczęcia RKO.

RKO krok po kroku — jak uciskać klatkę piersiową?

Automatyczny defibrylator zewnętrzny (AED) — czy jest bezpieczny?

Tak. AED został stworzony do użycia przez osoby bez wykształcenia medycznego. Urządzenie analizuje rytm serca i zezwala na wyładowanie tylko wtedy, gdy jest wskazane (np. migotanie komór). W miejscach publicznych AED często znajdują się w galeriach handlowych, na dworcach, lotniskach, w urzędach i szkołach. Nie bój się go użyć — AED znacząco zwiększa szanse przeżycia, szczególnie jeśli defibrylacja nastąpi w pierwszych minutach.

Najczęstsze przyczyny i czynniki ryzyka NZK

U dorosłych najczęściej tłem jest choroba wieńcowa (w tym zawał serca), ale NZK mogą wywoływać także: groźne arytmie komorowe, kardiomiopatie (np. przerostowa, rozstrzeniowa), zapalenie mięśnia sercowego, wrodzone choroby kanałów jonowych (np. zespół długiego QT), ciężkie zaburzenia elektrolitowe, niewydolność oddechowa, urazy, porażenie prądem czy hipotermia. Do modyfikowalnych czynników ryzyka należą: nadciśnienie tętnicze, wysoki cholesterol, cukrzyca, palenie tytoniu, otyłość, brak aktywności fizycznej oraz przewlekły stres. Kontrola tych czynników znacząco zmniejsza prawdopodobieństwo poważnych zdarzeń sercowych.

Bezpieczeństwo ratownika — o czym pamiętać?

• Najpierw oceń własne bezpieczeństwo i miejsce zdarzenia (ruch uliczny, prąd, ogień, woda).
• Jeśli to możliwe, użyj rękawiczek, maski do wentylacji lub folii kieszonkowej z zaworkiem.
• Podczas polecenia AED „nie dotykać pacjenta” upewnij się, że nikt nie ma kontaktu z poszkodowanym.

Kiedy przerwać RKO?

RKO przerywamy, gdy: (1) poszkodowany zaczyna oddychać i poruszać się, (2) ratownicy medyczni przejmują działania, (3) jesteś całkowicie wyczerpany i nie ma zmiennika, (4) miejsce zdarzenia staje się niebezpieczne. Jeśli poszkodowany zacznie samodzielnie oddychać, ułóż go w pozycji bezpiecznej i do czasu przyjazdu pomocy monitoruj oddech oraz stan świadomości.

Mity i fakty

• „Boje się zrobić krzywdę uciśnięciami.” Fakty: najgorsze jest nic nie robić. Pęknięcie żebra bywa możliwe, ale uratowane życie ma absolutny priorytet.
• „AED może porazić kogokolwiek.” Fakty: AED nie wyładuje, jeśli rytm nie kwalifikuje się do defibrylacji. Urządzenie jest bezpieczne i „mądre”.
• „Tylko lekarz może prowadzić RKO.” Fakty: Każdy może i powinien zacząć, zanim dotrze zespół ratunkowy.

Po skutecznej resuscytacji — co dalej?

Osoba po NZK wymaga hospitalizacji i diagnostyki przyczyny zdarzenia. W zależności od wskazań stosuje się m.in.: leczenie inwazyjne choroby wieńcowej, terapię przeciwarytmiczną, kontrolę zaburzeń elektrolitowych, a u wybranych pacjentów implantuje się kardiowerter–defibrylator (ICD) w celu ochrony przed nawrotem zagrażających życiu arytmii. Kluczowa jest także rehabilitacja kardiologiczna oraz modyfikacja stylu życia (dieta, aktywność, odstawienie tytoniu, kontrola ciśnienia i cukrów).

Jak przygotować się zawczasu? Profilaktyka i gotowość

• Naucz się RKO i obsługi AED. Kursy pierwszej pomocy są krótkie, praktyczne i zwiększają pewność działania.
• Dbaj o serce na co dzień: regularne badania, kontrola ciśnienia i lipidów, leczenie chorób przewlekłych.
• Zwracaj uwagę na objawy ostrzegawcze: ból w klatce, kołatania, omdlenia, duszność — konsultuj z lekarzem.
• W pracy lub w domu ustal, gdzie znajduje się najbliższe AED. Wiedza o lokalizacji skraca czas działania.

Podsumowanie — Twoje działania mają znaczenie

Nagłe zatrzymanie krążenia może wydarzyć się wszędzie: na ulicy, w domu, w pracy. To, co zrobisz w pierwszych minutach, decyduje o życiu. Zadzwoń po pomoc, rozpocznij uciski klatki piersiowej, użyj AED i postępuj zgodnie z poleceniami. Nie musisz być profesjonalistą — musisz być zdecydowany. Każdy ucisk, każda sekunda i każda próba defibrylacji zwiększają szanse na powrót do życia bez ciężkich powikłań neurologicznych.