Serce nieprzerwanie pompuje krew, aby dostarczyć tlen i składniki odżywcze do całego organizmu. Kluczową rolę w tym procesie pełnią cztery precyzyjne struktury – zastawki serca, które kontrolują kierunek przepływu krwi i zapobiegają jej cofaniu. Każda zastawka otwiera się i zamyka w odpowiednim momencie cyklu pracy serca, reagując na zmiany ciśnienia. Dzięki temu serce działa jak perfekcyjna pompa, utrzymując wydajne, jednokierunkowe krążenie.
Rodzaje zastawek serca
W sercu człowieka znajdują się cztery główne zastawki, dzielone na przedsionkowo-komorowe oraz półksiężycowate. Każda ma inne położenie i zadanie, ale wszystkie współpracują, aby utrzymać właściwy kierunek przepływu krwi.
🔹 Zastawki przedsionkowo-komorowe
- Zastawka mitralna (dwudzielna) – między lewym przedsionkiem a lewą komorą; składa się z dwóch płatków. Otwiera się w rozkurczu, umożliwiając napływ krwi do komory, i zamyka w skurczu, zapobiegając jej cofaniu.
- Zastawka trójdzielna – między prawym przedsionkiem a prawą komorą; zbudowana z trzech płatków. Działa analogicznie do mitralnej, kontrolując przepływ po prawej stronie serca.
🔹 Zastawki półksiężycowate
- Zastawka aortalna – oddziela lewą komorę od aorty. Ma trzy półksiężycowate płatki. Otwiera się w czasie skurczu lewej komory, a w rozkurczu szczelnie się zamyka, zapobiegając cofaniu krwi do serca.
- Zastawka płucna – między prawą komorą a pniem płucnym. Również trójpłatkowa; kieruje krew do krążenia płucnego podczas skurczu i zamyka się w rozkurczu.
Dlaczego zastawki są tak ważne?
Bez sprawnie działających zastawek serce nie mogłoby utrzymać jednokierunkowego przepływu. Ich funkcje to m.in.: utrzymanie przepływu w jednym kierunku, zapobieganie cofaniu się krwi, stabilizacja ciśnień oraz zabezpieczenie skutecznej wymiany gazowej i odżywczej. Dysfunkcja którejkolwiek zastawki może prowadzić do przeciążenia komór, przerostu mięśnia sercowego, niewydolności serca, zaburzeń rytmu i zatorów.
Choroby zastawek serca
Uszkodzenia zastawek najczęściej przyjmują dwie postaci: niedomykalność (niepełne zamykanie i cofanie krwi) oraz zwężenie – stenozę (niepełne otwieranie i utrudniony przepływ).
- Niedomykalność: mitralna (cofanie do lewego przedsionka), trójdzielna (cofanie do prawego przedsionka), aortalna (cofanie z aorty do lewej komory), płucna (cofanie z tętnicy płucnej do prawej komory).
- Zwężenie (stenoza): mitralna (utrudniony przepływ z lewego przedsionka), trójdzielna (z prawego przedsionka), aortalna (z lewej komory do aorty), płucna (z prawej komory do pnia płucnego).
Objawy chorób zastawek
Wady zastawkowe mogą długo nie dawać objawów. Z czasem pojawiają się:
- duszność przy wysiłku lub w pozycji leżącej,
- zmęczenie, spadek tolerancji wysiłku,
- obrzęki nóg, kostek i stóp,
- ból w klatce piersiowej,
- kołatania serca i arytmie,
- zawroty głowy lub omdlenia.
Przyczyny chorób zastawek
- Wady wrodzone (np. dwupłatkowa zastawka aortalna),
- Infekcje – zapalenie wsierdzia,
- Choroba reumatyczna serca,
- Zmiany degeneracyjne wieku podeszłego (zwapnienia, osłabienie struktur),
- Choroby autoimmunologiczne (np. toczeń).
Diagnostyka chorób zastawek
Rozpoznanie opiera się na zebraniu objawów, badaniu przedmiotowym i obrazowaniu:
- Badanie fizykalne: osłuchiwanie serca (szmery), ocena tętna i ciśnienia.
- EKG: wykrywa arytmie i cechy przeciążenia/przerostu.
- Echokardiografia (Echo): podstawowe badanie oceniające budowę i funkcję zastawek.
- Doppler: mierzy kierunek i prędkość przepływu, kluczowy w ocenie nasilenia stenozy/niedomykalności.
- Rezonans magnetyczny serca (CMR): dokładna ocena struktur i funkcji komór.
- Tomografia komputerowa (CT): szczególnie przy kwalifikacji do zabiegów, np. TAVI.
- Cewnikowanie serca: inwazyjna ocena ciśnień i hemodynamiki.
Leczenie chorób zastawek serca
Terapia zależy od typu i nasilenia wady oraz stanu ogólnego pacjenta. Celem jest złagodzenie objawów, ochrona mięśnia serca i zapobieganie powikłaniom.
Leczenie farmakologiczne
- Diuretyki – redukcja obrzęków i zastoju płucnego.
- Beta-blokery, inhibitory ACE / ARB – zmniejszenie obciążenia serca, kontrola ciśnienia.
- Leki przeciwzakrzepowe – szczególnie przy migotaniu przedsionków, aby zapobiegać zakrzepom i udarom.
Leczenie zabiegowe
- Valvuloplastyka balonowa – poszerzenie zwężonej zastawki (wybrane wskazania).
- Naprawa zastawki – np. annuloplastyka (wzmocnienie pierścienia), plastyka płatków i strun.
- Wymiana zastawki – klasycznie (operacja na otwartym sercu) lub małoinwazyjnie, np. TAVI w zastawce aortalnej.
Znaczenie regularnej opieki kardiologicznej
Wady zastawkowe często rozwijają się powoli i przez lata mogą nie dawać dolegliwości. Dlatego osoby w grupie ryzyka oraz pacjenci po 60. roku życia powinni regularnie wykonywać badania kardiologiczne, zwłaszcza echokardiografię. Wczesne rozpoznanie i odpowiednio dobrane leczenie zapobiega niewydolności serca, zaburzeniom rytmu i powikłaniom zakrzepowo-zatorowym. Dzięki nowoczesnym metodom pacjenci z chorobami zastawek mogą prowadzić aktywne, dobrej jakości życie — kluczowe są świadomość objawów, kontrola i szybka reakcja.
